کد مطلب:36604 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:126

علاوه بر یاد خداوند، ذكر موت هم انسان را به عجز خود واقف می كند. در واقع آدمیان در دو موضع، به ناچار باید سر خم كنند: یكی در برابر خداوند و دیگری در برابر مرگ. انسان ممكن است كه در وهم خود همه چیز را در قبضه ی قدرت و تصرف خود ببیند، اما این دو امر عظیم (خداوند و مرگ) هیچ گاه مغلوب شدنی نیستند. به همین دلیل است كه زیركان از این دو امر بسیار یاد می كنند[1] و این تذكر را مایه ی كمال انسانی خود می یابند. متاسفانه امروزه در پاره ای جوامع نه فقط یاد خداوند كه یاد مرگ نیز رخت بربسته است. آدمیان با مرگ به مثابه ی یك حادثه ی فرعی رو به رو می شوند كه فقط كراهت از آن می بارد و در خور هیچ تاملی نیست. این دو فراموشی از یك آبشخور سیراب می شوند: بشر امروزین، شان بندگی خود را از یاد برده و دستخوش كبر شده است و به دلیل همین كبر است كه یاد مرگ و یاد خداوند را خوش نمی دارد و به تعبیر قرآن همین كه سخن از خدای واحد در میان آید، دلهایشان می رمد:

و اذا ذكر الله وحده استمازت قلوب الذین لا یومنون بالاخره.

انسان متكبر این دو امر مهم را واقعیاتی تسلیم ناپذیر و غیر قابل مقاومت می یابد و خود را در برابر آنها عاجز می بیند، بنابراین به مقتضای تكبرش از تذكر مرگ و خداوند می گریزد. كسانی كه از مرگ گریزان هستند، باید خویشتن را بكاوند مبادا كه به همان نسبت متكبرتر و خدانشناس تر نیز باشند.

[صفحه 132]

بنابراین آدمیان به یاد خداوند (و البته به یاد مرگ) محتاج اند تا از عجز نهادی عمیق خویش آگاه شوند و بلندپروازیهای گزاف خود را مهار كنند. انسان خودشناس لاجرم مرگ شناس و خداشناس نیز خواهد بود. پیامبران الهی هم بنا به همین دلایل همواره این دو امر عظیم را به رخ آدمیان می كشیدند و به این شیوه، بیماری فرعونیت درونی انسانها را درمان می كردند:

نفس فرعونی است هان سیرش مكن
تا نیارد یاد از آن كفر كهن

(مثنوی، دفتر چهارم، بیت 3620)

نفس فرعون صفت، در برابر آن عظمتهای تسلیم ناپذیر، عجز و تهی مایگی خود را درمی یابد و از پندار استغنا و از آفت طغیان ایمن می شود.

صفحه 132.

1. از پیامبر روایت شده است كه: زیركترین مردم آن است كه بیشتر یاد مرگ كند و آماده تر برای آن باشد: اكیس الناس اكثرهم ذكرا للموت و اشدهم استعدادا له. (المحجه البیضاء، ج 8، كتاب ذكر الموت و ما بعده).